De consumentenprijsindex lag in februari 2019 op 103 punten. Dit is een lichte daling van 2% ten opzichte van eind 2018, en in lijn met het seizoenpatroon. De industrieprijs is vrijwel gelijk gebleven, terwijl de prijs af boerderij begonnen is aan een opmars. De prijzen af boerderij liggen inmiddels – half april – bijna op het topniveau van juni 2017.
De krapte op de mondiale varkensvleesmarkt doet zich gelden, wat zich ook zal vertalen in een fors stijgende industrieprijs. De consumentenprijs zal naar verwachting langzamer stijgen, maar wel meegaan in de prijstrend.
Figuur 1: Prijsontwikkeling (index, 2015=100) per schakel in de keten, van varkens naar varkensvlees
Prijsontwikkeling
De trends van de consumentenprijs, industrieprijs en af boerderijprijs lopen in de eerste maanden van 2019 uiteen. De consumentenprijs vertoont, in lijn met de seizoenstrend, in februari een daling tot 103 punten. De industrieprijs daalde in januari van 110 in december 2018 tot 108 punten, maar blijft over februari vrijwel gelijk. De af boerderijprijs daarentegen is gestegen van 105 punten in december 2018 tot 107 punten in februari.
Door de zich sterk uitbreidende Afrikaanse Varkenspest in China en omringende landen is er een daling in de wereldwijde varkensvleesvoorziening van ten minste 10%. Dit veroorzaakt een forse stijging van de af boerderijprijzen vanaf begin maart met al meer dan 30 cent per kg. De industrieprijs zal snel volgen, omdat de vleesindustrie kleine marges kent. De consumentenprijs zal naar verwachting langzamer stijgen, maar wel meegaan in de prijstrend. Dit betekent dat de prijzen in de hele keten de komende maanden een forse stijging (zullen) laten zien.
De consumptie van varkensvlees in China is stabiel en cultureel ingebed. De daling in de Chinese productie betekent dat de vraag naar varkensvlees op de wereldmarkt fors zal toenemen. Die grote zuigkracht vanuit China zal leiden tot importen vanuit de EU, de VS (ondanks importtarieven), Canada en Brazilië. Ook zal er een verschuiving komen naar consumptie van andere vleessoorten. De Chinese overheid werkt aan het onder controle krijgen van Afrikaanse Varkenspest, maar de ongecontroleerde uitbreiding ervan doet vermoeden dat dit voorlopig nog niet gaat lukken.
Door de te verwachten forse exportgroei zal voorziening van varkensvlees voor de binnenlandse markt onder druk komen, wat enerzijds zal leiden tot een prijsstijging, en anderzijds tot een druk op productieketens om de voorziening naar supermarkten, cateraars en andere grote afnemers veilig te stellen. De huidige marktsituatie kan daarmee een impuls geven aan de versterking van het produceren in productieketens.
Achtergrond keten en prijsvorming
Keten
Het varkensvlees wordt in de supermarkt of bij de slager gekocht. Supermarkten en slagers kopen varkensvlees van de vleesindustrie. Die bestaat uit slachterijen en vleesverwerkers. Slachterijen kopen vleesvarkens van veehouders rechtstreeks of via veehandelaren. Veehouders produceren vleesvarkens in gespecialiseerde bedrijven of gesloten bedrijven. Zeugenbedrijven zijn belangrijke toeleveranciers van biggen voor de gespecialiseerde bedrijven. De gesloten bedrijven produceren de eigen biggen.
Toelichting op drie niveaus
Circa 60% van het varkensvlees en 80% van de vleeswaren wordt in de supermarkt gekocht. Daarnaast loopt ongeveer 35% van het varkensvlees via de buitenhuishoudelijke markt (horeca, ziekenhuizen enzovoort). Consumenten kopen meer varkensvlees in januari, vaak aangemoedigd door reclameacties. Verder wordt meer vlees gekocht in het barbecueseizoen en is er een piek in december. Supermarkten kopen varkensvlees hoofdzakelijk van de Nederlandse vleesindustrie, zeker sinds alle retailers hebben toegezegd om per 2015 voor vers varkensvlees mee te doen met het programma Varkensvlees van morgen, dat van Nederlandse bodem is. Voor een deel wordt dat vlees echter betrokken van Duitse slachterijen die Nederlandse varkens slachten.
De verwerking van varkensvlees is voor een belangrijk deel gekoppeld aan de slachterijen. De grootste vier slachterijen hebben een aandeel van circa 90%. Er zijn in 2018 in Nederland 15,7 miljoen varkens geslacht. De vleesindustrie slacht en verwerkt de dieren tot vers vlees en vleeswaren, die voor een groot deel worden geëxporteerd. Voor de productie wordt ook varkensvlees geïmporteerd. De zelfvoorzieningsgraad van de Nederlandse varkensvleesketen bedraagt circa 330%. De in totaal circa 3.400 bedrijven met vleesvarkens produceren 18 miljoen vleesvarkens. Hiervan worden ongeveer 2 miljoen dieren geëxporteerd. Daarnaast worden bijna 7 miljoen biggen over de grens verkocht.
Prijsvorming
De prijsontwikkeling van het pakket varkensvlees dat de consument in de supermarkt koopt, is opvallend vlak, zij het dat de gemiddelde prijs in december iets hoger ligt. De retail heeft een eigen prijsbeleid, dat beperkt beïnvloed wordt door de inkoopprijs. Het prijsniveau bij concurrenten, promotieacties en de rol van vlees in het totale productassortiment van supermarkten spelen ook een rol. Prijsbewegingen van industrie (producentenprijs) en boeren (af boerderij) vertonen daarom nauwelijks samenhang met de consumentenprijs. Voor de handel tussen de slachterijen en supermarkten worden jaarcontracten gebruikt. Daarbinnen vindt per vier weken overleg plaats over reclameacties. Afhankelijk van onder andere het weer vinden dagelijks correcties plaats op de bestelde volumes. Slachterijen geven de prijsbewegingen op hun afzetmarkt door aan de varkenshouders.
De markten voor varkens en varkensvlees in Noordwest-Europa zijn nauw met elkaar verweven. De prijsvorming is vrij. Door de seizoenseffecten in de afzet op detailhandelsniveau schommelen ook de wekelijkse slachterij- en handelsnoteringen of opbrengsten van vleesvarkens. De EU heeft de laatste jaren een flink gestegen zelfvoorziening in varkensvlees (tot circa 119% in 2018), wat betekent dat de prijsvorming in toenemende mate invloed ondervindt van de prijzen in derde markten buiten Europa.
Prijsindices
De consumentenprijsindex (CPI) is gebaseerd op varkensvlees bij supermarkten en slagers. De producentenprijsindex (PPI) is gebaseerd op de opbrengstprijzen van producenten van vers of gekoeld varkensvlees. De af-boerderijprijs is gebaseerd op de wekelijkse noteringen voor slachtvarkens. De indices zijn herzien, waarbij het jaar 2015 op 100% is gezet.
Figuur 2: Prijsontwikkeling consumentenprijsindex (CPI), varkensvlees per jaar
Figuur 3: Prijsontwikkeling producentenprijsindex (PPI), vlees van varkens, per jaar
Figuur 4: Prijsontwikkeling af-boerderij (index 2015=100), varkens, per jaar
Bron: Agrimatie
