Op zoek naar kansrijke mogelijkheden om ammoniak te reduceren

Op de RAV-lijst in Nederland en de PAS-lijst in Vlaanderen staan tal van oplossingen waarmee veehouders de reductie van ammoniak kunnen beperken. Maar zijn er nog meer beloftevolle oplossingen? Wat is technisch haalbaar, betaalbaar en werkt aantoonbaar? Veehouders, leveranciers en experts buigen zich hier al jaren over. Binnen het project RAMBO worden beloftevolle technieken getest en geëvalueerd.

RAMBO staat voor Reductie van Ammoniak via Brongerichte en flankerende oplossingen. Brongericht betekent aanpakken van de processen die de uitstoot veroorzaken. Bijvoorbeeld door aanpassen van het rantsoen, aanpassing van de staltechniek of door behandeling van mest. Flankerende maatregelen zijn aanvullende maatregelen die de brongerichte inspanningen versterken. Bijvoorbeeld door aangepaste regelgeving, monitoring, technologie-ontwikkeling en educatie en bewustwording. Binnen het project zoeken diverse samenwerkende partijen uit Vlaanderen en Nederland gezamenlijk naar maatregelen die varkens- en pluimveehouders in staat stellen de ammoniakuitstoot te beperken. Hiervoor zetten deelnemende partijen test- en demolocaties op en willen projectpartners agrariërs en stakeholders maximaal betrekken middels workshops, demonstraties, open dagen en individuele begeleiding. In een klankbordbijeenkomst op donderdag 7 november in ’s Hertogenbosch werd vanuit het project een tussenstand gegeven.

Op zoek naar kansrijke maatregelen

Eerder dit jaar werd vanuit RAMBO een enquête uitgezet in de sector waarin gevraagd werd naar veelbelovende emissiereducerende technieken. Hieruit kwamen tientallen ideeën, waarvan er 26 toepasbaar zijn voor de varkenshouderij. Na een screening met hulp van een klankbordgroep met experts uit de sector bleven er een shortlist over met een viertal maatregelen. De ingediende maatregelen werden onder anderen beoordeeld op de mogelijkheden voor borging, de effectiviteit, de praktische toepasbaarheid, economische haalbaarheid, verwachte bijkomende voordelen (bijvoorbeeld betere groei, betere diergezondheid) en nadelen.

De maatregelen die op het meeste enthousiasme konden rekenen:

1. Dagontmesting
2. Voersamenstelling optimaliseren
3. Luchtfilter met zeolieten
4. Toevoeging van bacteriën en additieven aan de mestput

1. Dagontmesting

Dagontmesting houdt in dat de mest via spoeling met dagverse mengmest dagelijks uit de goten in de stal wordt verwijderd. Dit betekent dat de mest kort in de stal ligt, waardoor er minder ammoniak vervluchtigt. Een bijkomend voordeel is dat er ook minder methaan de lucht in verdwijnt. Dat is goed nieuws in het kader van reductie van broeikasgassen. Varkenshouders die energie winnen door middel van mestvergisting, hebben er ook veel voordeel van. Ook leent dagverse mest zich beter voor verwerking in RENURE. Een bedrijf dat dagontmesting in de praktijk brengt is De Hoeve Innovatie uit Valkenswaard. Bij de bijeenkomst van de klankbordgroep RAMBO op 7 november gaf innovatiemanager Anne-Marie van Bussel van De Hoeve uitleg over dagontmesting. “We spoelen de mest uit de goten. Bij spoelen denk je al snel aan water. Maar we willen geen water aan de mest toevoegen. We willen het mestprobleem niet vergroten. Daarom gebruiken we verse mest die door een pomp is gehomogeniseerd. Deze mest duwt mest uit de goten. We verwijderen mest met mest”. De Hoeve Innovatie krijgt regelmatig de vraag of het spoelen met mest niet juist extra emissie geeft. “Daar waren wij natuurlijk ook benieuwd naar. Maar het blijkt heel erg mee te vallen. Rond het spoelmoment zie je geen grote piek. Je brengt dan de mest wel in beweging, maar het mestoppervlak vergroot niet. Het spoelmoment is ook maar van korte duur natuurlijk.” Dagontmesting geeft volgens Van Bussel een gezondere stallucht, wat goed is voor mens en dier.

Dagontmesting wordt tot nu toe ingezet bij vleesvarkens. Op de RAMBO-klankbordbijeenkomst liet Van Bussel resultaten zien van jaarrond metingen bij dagontmesting met een zestig procent dichte vloer bij gespeende biggen. Dit werd vergeleken met volledig rooster bij biggen. Officieel verschijnen de cijfers van de proef pas begin december, maar Van Bussel mag al wel een tipje van de sluier oplichten over de resultaten. Op ammoniak werd meer dan 85 procent reductie gehaald. Bij methaan was de reductie zelfs 95 procent. “Dat zijn ontzettend mooie getallen”, vertelt Van Bussel. “Een verklaring is dat een biggenafdeling elke vijf à zes weken wordt schoongespoten, dus dan begin je weer schoon. Daarnaast zijn biggen vrij actief. Ze brengen mest veelal naar het mestkanaal. Deze combinatie zorgt ervoor dat je bij biggen relatief makkelijk emissie kunt reduceren met dagontmesting.” Bij vleesvarkens gaat dat minder. Van Bussel vertelt dat hoe ouder een varken wordt, hoe meer de ammoniakuitstoot wordt. “In het begin gaat het varken nog makkelijk naar de mestplek. Maar hoe ouder het varken wordt, hoe minder makkelijk hij dit doet. Ook is het hok voller waardoor de gang naar de mestplek moeilijker wordt. Ook produceert het dier steeds meer mest.”

Op dit moment is De Hoeve bezig met de ontwikkeling van een vrijloopkraamhok met een groot aandeel dichte vloer. “De meest vrijloopkraamhokken hebben een volledig roostervloer. Wij willen graag een emissie-arm hok waarbij dieren op een dichte vloer, dus niet boven hun eigen mest liggen. Het liefst zouden we een vrijloopkraamhok hebben waarin de zeugen ook niet de eerste dagen hoeven worden opgesloten”, gaat Van Bussel ook in op een andere maatschappelijke wens waarvoor De Hoeve aan een oplossing werkt.

2. Voedersamenstelling optimaliseren

Binnen RAMBO zijn proeven gedaan met voedermaatregelen. Er zijn twee voedermaatregelen getest: verlaging van de elektrolytenbalans en toevoegen van zeolieten aan het voer. Verlagen van de elektrolytenbalans betekent dat er relatief minder kalium en natrium in het voer komt en meer chloor. Zo verlaagt de pH van de urine, wat ammoniakemissie tegengaat op het moment dat urine en mest bij elkaar komen. Met nutritionisten vanuit de BFA (Belgian Feed Association) is vanuit het project bekeken wat de huidige waarde is van de elektrolyten in het voeder en hoe ver deze kan worden verlaagd zonder dat dit negatieve gevolgen heeft voor het varken.

Zeolieten zijn kleimineralen die ammoniak kunnen opnemen. Eerder zijn bij ILVO proeven gedaan met zeolieten als strooisel. Daar zagen de onderzoekers wel effect van, maar er moest veel van toegepast worden, wat economisch ongunstig was. Door de zeolieten aan het voer toe te voegen, kom je met minder zeolieten toe.

Uit de testen blijkt dat zowel het verlagen van de elektrolytenbalans als het toevoegen van zeolieten aan voer bijdroeg aan de reductie van ammoniakemissie. “Ik ga er geen specifiek getal bij noemen, want we hebben nog maar één proef gedaan. We zien wel effect, maar gaan we daarmee alle problemen bij de varkens oplossen? Zeker niet, maar het kan wel bijdragen aan een oplossing”, stelt Chari Vandenbussche van ILVO. Grote verschillen in groei en prestaties en in staart- en oorbijten werden in de proeven niet waargenomen. In één van de twee geteste voedermaatregelen, Vandenbussche vindt het nog te vroeg op om te zeggen welke, werd naast een lagere ammoniakemissie een hoger methaanemissie werd waargenomen. “Maar ook in dit geval moeten we stellen dat het slechts om één proef gaat, waarbij het nog niet duidelijk is of er een verband is tussen de voederaanpassing en de verhoging van de methaanemissie.” Tijdens de klankbordgroepbijeenkomst werd door deelnemers gesteld dat het belangrijk is dat een oplossing voor het ammoniakprobleem het methaanprobleem niet moet vergroten. Aan de andere kant biedt meer methaan wel meer kansen voor varkenshouders met mestvergisting, zo klonk het.

Bij deelnemers aan de klankbordgroepbijeenkomst was bij optimalisatie van de voersamenstelling vooral vrees was voor een stijging van de kostprijs. Daarnaast vond men dat er bij vooral aanpassing van de elektrolytenbalans meer onderzoek moest komen naar de gezondheid van de dieren en de smakelijkheid van het voer. Bij zeolieten was deze behoefte er minder.

3. Luchtfilter met zeolieten

Zeolieten kunnen je ook gebruiken om ammoniak in de lucht te vangen. Zo wordt de lucht schoner. Voordeel ten opzichte van een luchtwasser is dat de lucht in de stal ook schoner wordt. Later kunnen de zeolieten dienst doen aan meststof. Een mobiele luchtfilter met zeolieten werd bij ILVO al in een voorproef uitgetest. Echter vielen de resultaten hiervan tegen. Om wille van deze reden wordt deze techniek niet verder getest binnen RAMBO en werd deze ook niet verder besproken op de klankbordgroepbijeenkomst.

4. Toevoeging van bacteriën en additieven aan de mestput

Een mestputadditief is een stof die aan de mest wordt toegevoegd. In januari 2025 wordt binnen het project een proef hiermee gestart. Er zijn veel mestputadditieven op de markt. Er is echter niet veel wetenschappelijke informatie over de werking ervan. Zo zijn er bacteriële middelen en biostimulerende middelen. In het laatste geval wordt geen bacterie of bacteriecultuur toegevoegd, maar krijgen bepaalde bacteriën in de mest een duwtje in de rug.

In kader van een ander project zijn er eerder bij ILVO al mestcontainerproeven gedaan over een periode van zes weken. Er werd wekelijks nieuwe mest toegediend en elke twee weken werd een mestadditief toegevoegd. Product 1 gaf een goed effect op ammoniakreductie, maar ook een stijging van de methaanuitstoot. Product 2 gaf een kleinere, maar consistentere ammoniakreductie. Het derde product gaf enkel reductie op het eind van de proef. Dit product heeft kennelijk wat meer aanloop nodig om goed te werken. Product 4 gaf geen opmerkelijke reductie in de test. In een eerdere mestcontainertest gaf het product echter goede resultaten. Mogelijk was de huidige test te kleinschalig voor een goede werking.

Belangrijk zijn de borging, de prijs en de vraag of het maatschappelijk geaccepteerd wordt. Voor wat dat betreft klinkt een biologisch additief de consument wellicht beter in de oren als een chemisch alternatief. Naast bacteriële bestaan er namelijk ook chemische additieven. Deze producten werken niet op bacteriegroei, maar rechtstreeks op de mest. Denk aan het aanzuren van mest of desinfecteren van de mest. Dergelijk chemisch product, dat werkt op basis van aanzuring, werd buiten RAMBO reeds in een labo-opstelling getest. Resultaat was een lagere ammoniak- en methaanemissie. Aangetoond is ook dat er geen residu achterbleef. Tijdens de workshop ging de voorkeur uit naar verder onderzoek naar het biologische middel.

Hoop voor de toekomst

Het project RAMBO laat zien dat er veelbelovende en diverse mogelijkheden zijn om ammoniakuitstoot in de varkenshouderij te verminderen. Door brongerichte én flankerende maatregelen te testen, ontwikkelen veehouders, onderzoekers en stakeholders samen duurzame oplossingen die in de praktijk toepasbaar en economisch haalbaar zijn. Of het nu gaat om dagontmesting, het optimaliseren van voersamenstellingen, innovatieve luchtfilters of mestadditieven, elk van deze technieken kan een rol spelen in de reductie van emissies. Het uiteindelijke doel is een rendabele en duurzame veehouderij.

Tekst: Gerben Hofman

Beeld: Ruben Lijzenga en De Hoeve Innovatie

Je hebt zojuist een artikel uit vakblad Varkensbedrijf gelezen

Wil je vaker én meer van zulke artikelen lezen?

Met een abonnement op vakblad Varkensbedrijf ontvang je het laatste nieuws. Iedere editie heeft een nieuw, toepasselijk thema wat aansluit op de huidige praktijk. De uitgebreide bedrijfsreportages geven daarnaast een goed beeld van de sector. In deze reportages maak je kennis met ervaringen, toekomstvisies, vakmanschap en management van mede-varkenshouders.

Shop hieronder direct een jaarabonnement of ga naar de website van Varkensbedrijf